Wat doen we met de bufferstroken?

De verkenning is het initiatief van Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling. Deze Cirkel heeft tot doel het behouden en toekomstbestendig maken van het agrarisch landschap. De uitvoering is in handen van Wageningen Environmental Research (WENR), onder leiding van Hinke Wiersma. ‘Boeren in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden hebben minder mogelijkheden om bufferstroken te exploiteren, omdat ze sinds 2023 in verband met de waterkwaliteit geen gewasbeschermingsmiddelen en bemesting meer mogen toepassen. We wilden onderzoeken of het interessant is om op die bufferstroken gewassen te telen die goed zijn voor de natuur, voor de economie en voor de agrariërs. Oftewel, zijn er gewassen die goed zijn voor de biodiversiteit, waar een markt voor is en een verdienmodel voor de boer? Ik heb daartoe gesprekken gevoerd met boeren, bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen in de regio. Bijvoorbeeld met interieurbouwers die gewassen als zonnekroon gebruiken voor meubels. Want het is pas economisch interessant als je een keten kunt opbouwen van producenten en afnemers. Wat ik in die gesprekken terugkreeg is dat er veel terughoudendheid is bij alle partijen. Zo gaven de boeren aan dat er geen geschikte oogstmachines zijn voor het telen van bepaalde vezelgewassen op kleine stroken en voor veel gewassen is specialistische oogstkennis nodig en die ontbreekt nog. De gemene deler in de respons is dat er nog niet voldoende schaal is om het telen van gewassen op bufferstroken rendabel te maken, noch voor de boer, noch voor de afnemers.’

Negen gewassen
Hoewel het telen op bufferstroken op de korte termijn weinig rendabel lijkt, zijn er genoeg aanknopingspunten. Hinke: ‘Er is potentie voor het verhogen van de biodiversiteitswaarde en de waterkwaliteit van bufferstroken, maar de financiële waarde is beperkt door de kleine schaal en het ontbreken van regionale ketenpartijen. Om erachter te komen of en hoe gewassenteelt op bufferstroken bij kan dragen aan ecologische, economische en maatschappelijke waarde, ben ik in de literatuur en in de eerder genoemde gesprekken met betrokkenen op zoek gegaan naar kansrijke gewassen. Op basis daarvan heb ik negen gewassen geïdentificeerd en gescoord op verschillende criteria (zie hier voor de factsheet: https://www.wur.nl/nl/show/bufferstrook-van-waarde.htm).
Zonnekroon leek in eerste instantie bovenaan te eindigen. Vooral omdat het een makkelijk gewas is qua oogst en onderhoud. En het lijkt interessant voor de interieurbouw waarmee op kleine schaal al geëxperimenteerd wordt in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Maar op het criterium biodiversiteit is twijfel; het is een uitheemse soort en het is nog onbekend of het zich invasief gedraagt.’

Riet als voorbeeld
Lisdodde en riet blijven over als de gewassen die het meeste doen voor biodiversiteit en waterkwaliteit en die het makkelijkst te oogsten zijn. ‘Maar bij het oogsten van lisdodde kan methaan vrijkomen als het waterpeil niet goed gereguleerd is, en dat wil je eigenlijk ook niet. Riet kwam naar voren als een erg interessant gewas. Het kan een filterende werking hebben en daardoor bijdragen aan de waterkwaliteit. Verder zijn er meerdere innovatieve toepassingen in ontwikkeling, zoals natuurstrooisel in de stal, verwerking tot spaanplaten en isolatiemateriaal, en als oeverversterking. Dat laatste maakt het waterschap tot potentiële afnemer. Voor wat betreft de huidige afzetmarkt: riet kan worden gebruikt als dakbedekking en daar is een grote vraag naar; het riet hiervoor wordt nu vooral uit China gehaald, wat niet erg duurzaam is. Verder zijn er specifieke groeiomstandigheden nodig om de gewenste kwaliteit te behalen. Maar goed, we moeten het nog verder uitwerken. In Friesland, op vergelijkbare bodem als in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (veenweidegebied) zijn ze al wat verder met experimenteren met gewassen als riet en lisdodde op landbouwgrond en daar willen we als Groene Cirkel bij aanhaken.’

Richting vinden
Martine de Jong kijkt vanuit haar functie van manager business development bij de Rabobank, naar een gezonde balans tussen financieel-economische en ecologische waarde van riet op de bufferstroken. ‘Met de afschaffing van de derogatieregeling nemen de kosten voor mestafvoer voor de boer toe. We zoeken naar benutting van de bufferstrook waarmee bijgedragen wordt aan een toekomstbestendig bedrijfsmodel voor de boer. Die richting hebben we in dit onderzoek helaas nog niet gevonden. Maar met Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling in de lead blijven we daar samen zoeken. Want dat kan uiteindelijk winst betekenen voor de natuur en voor de ondernemers.’