Bodem als basis voor gezondheid

Het zijn vragen die aan het hart van de voedseltransitie raken. Wat we eten, hoe we het produceren en hoe we dat financieren; het hangt allemaal samen. Steeds duidelijker wordt dat een gezonde samenleving begint bij een gezonde bodem. Onderzoek laat zien dat een rijke, levende bodem niet alleen veerkrachtige landbouw oplevert, maar ook voedsel met een hogere nutriëntendichtheid en daarmee betere kansen op gezondheid voor iedereen.

Gezonde bodem, gezonde gewassen
In de eerste helft van het programma stond de relatie tussen bodem en gewassen centraal. Dan Kittredge, founder van de Bionutrient Food Association, vertelde in zijn online keynote over zijn jarenlange onderzoek naar de relatie tussen bodemleven en de nutriëntendichtheid van planten. Hij verzamelde uitgebreide data over gewassen, bodems en teeltmethoden. De resultaten waren opvallend: rassen en variëteiten, landbouwpraktijken, klimaatzone en bodemtype bleken geen verklaring te bieden voor de enorme verschillen in voedingswaarde. ‘Wat wél het verschil maakt, is de bodem. Het levende ecosysteem in de grond - het bodemmicrobioom - bepaalt in hoge mate of een gewas rijk is aan nutriënten.’
Isabel Siles-Asaff, werkzaam bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden, presenteerde de eerste resultaten van het interdisciplinaire Soils2guts onderzoek naar microbiële biomassa in de bodem. Zij noemt de aanwezigheid van microben in de bodem essentieel bij het verbeteren van de voedselkwaliteit: ‘Wij denken dat zowel het bodem- als het plantmicrobioom zorgen voor een verbetering van de voedingswaarde van de plant. De verwachting is dat deze planten zorgen voor een betere darmgezondheid bij de mens.’

Gezonde gewassen, gezonde darmen
‘We worden overspoeld door een tsunami aan chronische welvaartsziekten,’ opende hoogleraar diabetologie Hanno Pijl het tweede deel van het programma. Meer dan de helft van de bevolking draagt een sluimerend ontstekingsproces met zich mee. Hij koppelde deze laaggradige ontstekingen rechtstreeks aan onze manier van leven en eten, en benadrukte het belang van onbewerkt voedsel: ‘Eet natuurlijk voedsel, gevarieerd en niet te veel.’

Leefstijl en voeding als medicijn
Het zijn inzichten die Zuzanna Zielińska met haar organisatie HarvestCare in Rotterdam-Zuid in praktijk brengt. In het project Voedsel op Recept ontvangen mensen met diabetes type 2 wekelijks voedselpakketten van lokale biologische boeren, aangevuld met voedingseducatie en begeleiding. Het resultaat: gezonder eten, dalende bloedsuikers, meer energie én meer verbondenheid. Deelnemer Nargis Lalaram vertelt over de impact van het traject. Ze zag haar bloedsuiker dalen van 13,5 naar 6,5 en kon zelfs stoppen met medicatie: ‘Als ik dit project niet had meegemaakt, had ik nooit geweten hoe goed ik me eigenlijk kan voelen.’

Financieringsmodel voor succesvolle interventies 
Anne van de Peppel werkt als medeoprichter van HarvestCare aan een financieringsinstrument om preventieve zorg en landbouw te koppelen: het Agri-Health Impact Fonds. Zo’n financiële ‘impact bond’ is een slimme manier om maatschappelijke problemen aan te pakken, zoals werkloosheid of gezondheidsproblemen. Private partijen – bijvoorbeeld bedrijven of fondsen – investeren in een project. Werkt de aanpak, dan betaalt de overheid of een andere organisatie het geld terug. Zo worden risico’s verplaatst naar de investeerders en is er ruimte om te experimenteren met nieuwe oplossingen. Anne van de Peppel: ‘We kijken niet alleen hoe we in de zorg bijvoorbeeld complicaties bij diabetes type 2 kunnen omkeren, maar ook hoe we de toegang tot biologische en regeneratieve producten kunnen vergroten. Als bij de patiënt de langetermijn-glucosewaarden verbeteren door een gezond eetpatroon, is dat een enorme besparing op zorgkosten.’
‘We laten kansen liggen die direct bijdragen aan een gezonder Nederland,’ zegt Zuzanna Zielińska. ‘Die kansen bieden de boeren.’ Haar inzet is om zorg en landbouw aan elkaar te koppelen. Op die manier kunnen boeren de omschakeling naar duurzame landbouw bekostigen. ‘Op dit moment stroomt er geen geld van de zorgsector naar boeren. Als we een fractie van het Europese zorgbudget van 700 miljard euro dat nu naar de behandeling van chronische ziektes gaat inzetten voor gezonde landbouw, maken we een enorme slag.’

Van systeemprobleem naar systeemoplossing
Het symposium bracht pioniers uit wetenschap en praktijk samen. De centrale boodschap van de dag? Gezondheid begint bij de bodem, en dat vraagt om samenwerking tussen sectoren. Het is tijd voor structurele verandering, stelde gezondheidseconoom Marc Koopmanschap ter afronding: ‘We moeten niet alleen elkaar opvoeden om gezonder te eten, maar ook aan een systeemverandering werken.’